Izabela Kucharska, Beata Michulec – Główny Inspektorat Sanitarny

W ramach monitoringu sytuacji epidemiologicznej grypy w sezonie grypowym 2018/2019, w okresie od 1 września 2018 r. do 15 marca 2019 r., zanotowano łącznie 3 337 044 zgłoszeń przypadków zachorowań lub podejrzeń zachorowań na grypę i zachorowania grypopodobne (na podstawie tygodniowych raportów NIZP-PZH obejmujących następujące tygodnie sprawozdawc ze 1-7, 8-15, 16-22 i 23 – do końca miesiąca).

Grypa to ostre wirusowe zakażenie górnych dróg oddechowych, wywoływane przez wirusy grypy.  Do akażenia dochodzi drogą kropelkową, a także przez kontakt  ze skażoną powierzchnią. Każdy człowiek może przenieść wirusa na skór ze rąk, czy ubraniu.

Okres wylęgania grypy wynosi od 1 do 4 dni (średnio 1-2 dni). Osoba chora zakaża w okresie przed wystąpieniem objawów, w okresie tzw. prodromalnym, zazwyczaj 1 dobę przed wystąpieniem pierwszych dolegliwości. Charakterystyczne dla grypy jest to, że choroba najczęściej pojawia się nagle, charakteryzuje się dużą zakaźnością i towarzyszą jej objawy  ze strony układu oddechowego takie jak kaszel, ból gardła, katar oraz objawy ogólnoustrojowe: wysoka gorączka powyżej 38°C, dreszcze, ból/sztywność mięśni, ból głowy, ból w klatce piersiowej, złe samopoczucie, brak łaknienia, czasem także nudności, wymioty.

Choroba zwykle ustępuje samoistnie po 3-7 dniach od wystąpienia pierwszych objawów, ale kaszel, zmęczenie i uczucie rozbicia mogą się utrzymywać do ok. 2 tyg.

Najczęsts ze powikłania grypy to wtórne bakteryjne zapalenie płuc, zapalenie oskrzeli, zapalenia ucha środkowego. Grypa może prowadzić również do ciężkich powikłań takich jak zapalenie mięśnia sercowego, mózgu i op on mózgowych. Powikłania pogrypowe mogą wystąpić u każdego, niezależnie od wieku i stanu zdrowia. Ryzyko powikłań jest szczególnie wysokie u osób z chorobami przewlekłymi, osób po 60 roku życia kobiet w ciąży i dzieci.

Przyczyną corocznych, sezonowych wzrostów zachorowań ludzi na grypę w okresie jesienno-zimowym Są wirusy grypy typu A i B. Zachorowania mogą przybierać postać sezonową, epidemiczną lub pandemiczną. Grypa powoduje zachorowania w każdej grupie wiekowej. Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że rocznie może ona dotknąć 5-10% dorosłych i 20-30% dzieci. Śmiertelność grypy sezonowej wynosi 0,1-0,5% (tzn. umiera 1 do 5 na 1000 osób, które zachorowały), przy czym 90% zgonów występuje u osób po 60 roku życia.

W Polsce nadzór epidemiologiczny nad grypą prowadzony jest w ciągu całego roku,  ze szczególnym nasileniem nadzoru wirusologicznego w okresie zwiększonej liczby zachorowań, który trwa zwykle od września do kwietnia, przy czym szczyt zachorowań przypada zwykle między styczniem a marcem. Rejestruje się wtedy nawet do kilku milionów zachorowań na grypę i choroby grypopodobne.

Zgodnie z informacją podaną w bieżącym meldunku epidemiologicznym „Zachorowania i podejrzenia zachorowań na grypę w Polsce” w ostatnim okresie sprawozdawczym tj. 08-15.03.2019 r. zarejestrowano w Polsce ogółem 157 867 zachorowań na grypę i zakażenia grypopodobne. Średnia dzienna zapadalność wynosiła 51,3 przypadków na 100 000 ludności, co stanowi 11,1% spadek w stosunku do poprzedzającego okresu sprawozdawczego (meldunek za okres 01-07 marca 2019 r.). W analogicznym okresie roku 2018 zarejestrowano w Polsce 264 781 zachorowań na grypę i zakażenia grypopodobne. W przypadkach zachorowań, które były diagnozowane laboratoryjnie od 03 września 2018 r. do 10 marca 2019 r., w 44,5% badanych próbek potwierdzono obecność wirusa grypy. Próbki do badań laboratoryjnych w kierunku potwierdzenia zakażenia wirusami grypy pochodzą głównie od pacjentów, którzy Są hospitalizowani z powodu ich stanu klinicznego lub współistniejącej choroby.

W sezonie epidemicznym grypy w Polsce od 1 września 2018 r. do 15 marca 2019 r. zmarło 108 osób, u których stwierdzono obecność wirusa grypy na podstawie badań wykonanych metodą RT-PCR. Obecnie sytuacja epidemiologiczna nie stwarza podstaw do prowadzenia zaostrzonego nadzoru epidemiologicznego grypy, ani do ogłoszenia specjalnego alertu przeciwepidemicznego. Zgodnie z informacją dostępną na stronie European Centre for Disease Preventi on and Control (ECDC), w większości krajów Unii Europejskiej/Europejskiego Obszaru Gospodarczego obecnie aktywność wirusa grypy jest nadal rozległa. Od 4 do 10 marca 2019 r., w ramach nadzoru epidemiologicznego i wirusologicznego nad grypą (Sentinel), od pacjentów z objawami klinicznymi grypy pobrano 1 836 próbek do badania laboratoryjnego. Wirusa grypy potwierdzono w 786 próbkach (42,8%). Wirus grypy A wykryto w 774 próbkach, w tym A/H1N1/pdm2009 – 44,5%, A H3N2/ – 55,5%. Wirus typu B wykryto tylko w 12 próbkach (linia Yamagata).

Od początku trwania sezonu epidemicznego 2018/2019 zachorowania wywołane przez wirus grypy typu A stanowią 99,1%. Zarejestrowano łącznie 8 163 (56,9%) zachorowania wywołane przez wirus A/H1N1/pdm2009 oraz 6 195 (43,1%) wywołanych przez wirus A/H3N2/.

Zachorowania wywołane przez wirus grypy typu B stanowią 0,9%.

Poniższa mapa przedstawia aktywność wirusa grypy w Europie w okresie od 4 do 10 marca 2019 r.

Z 46 krajów przekazujących dane epidemiologiczne do ECDC, w dziesiątym tygodniu 2019 roku (wg ECDC jest to 4-10 marca 2019 r.) w 8 krajach odnotowano podstawową aktywność wirusa grypy, w 24 krajach odnotowano niską aktywność wirusa grypy, w 13 odnotowano średnią aktywność wirusa grypy, zaś 1 kraj odnotował wysoką aktywność wirusa (Kosowo).

Ponadto, w 3 krajach nie odnotowano rozprzestrzeniania się wirusa grypy (Bułgaria, Cypr, Uzbekistan), w 5 krajach odnotowano sporadyczne rozprzestrzenianie się wirusa grypy (Armenia, Węgry, Irlandia, Izrael, Zjednoczone Królestwo (Północna Irlandia)), w 5 krajach odnotowano ogniska epidemiczne grypy o zasięgu lokalnym (Azerbejdżan, Białoruś, Federacja Rosyjska, Słowacja, Szwajcaria), w 13 krajach odnotowano ogniska epidemiczne grypy o zasięgu regionalnym, 20 krajów odnotowało ogniska epidemiczne na całym swoim obszar ze (północne, południowe i zachodnie tereny).

Poniższa mapa, pobrana  ze strony ECDC, przedstawia geograficzne rozprzestrzenienie wirusa grypy w Europie w okresie od 4 do10 marca 2019 r.

W sezonie 2018/2019, zgodnie z zaleceniami opracowanymi w Europejskiej Agencji Leków na podstawie obserwacji WHO, w skład szczepionek przeciw grypie dostępnych w Europie wchodzą:

trzy wirusy grypy:

  • A/Michigan/45/2015 (H1N1)pdm09 – wirus podobny
  • A/Singapore/INFIMH-16-0019/2016 (H3N2) – wirus podobny
  • B/Colorado/06/2017 – wirus podobny (B/Victoria/2/87 lineage)1

lub cztery wirusy grypy:

  • ww. i B/Phuket/3073/2013 – wirus podobny (B/Yamagata/16/88 lineage).

Szczepienia przeciw grypie Są najskuteczniejszą i najtańszą strategią zapobiegania chorobie.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z 16 września 2010 r. w sprawie wykazu zalecanych szczepień ochronnych oraz sposobu finansowania i dokumentowania zalecanych szczepień ochronnych wymaganych międzynarodowymi przepisami zdrowotnymi (Dz. U. Nr 180, poz. 1215) obecnie szczepienie przeciwko grypie należy w Polsce do szczepień zalecanych, tzn. niefinansowanych  ze środków budżetu państwa pozostających w dyspozycji ministra właściwego do spraw zdrowia. Program Szczepień Ochronnych (PSO) na 2019 rok w części II uwzględnia szczepienie przeciwko grypie, jako szczególnie zalecane osobom  ze wskazań klinicznych i indywidualnych (m. in. osobom po transplantacji narządów, przewlekle chorym dzieciom i dorosłym, osobom w stanach obniżonej odporności i chorym na nowotwory układu krwiotwórczego, dzieciom z wadami wrodzonymi serca zwłaszcza sinicznymi, z niewydolnością serca, z nadciśnieniem płucnym, kobietom w ciąży lub planującym ciążę) oraz epidemiologicznych (m.in. zdrowym dzieciom w wieku od ukończenia 6 miesiąca życia do ukończenia 18 roku życia, osobom w wieku powyżej 55 lat, osobom mającym bliski kontakt zawodowy lub rodzinny z dziećmi oraz z osobami w wieku podeszłym lub przewlekle chorymi, pracownikom ochrony zdrowia, szkół, handlu, transportu, funkcjonariuszom publicznym, pensjonariuszom domów spokojnej starości, domów pomocy społecznej oraz innych placówek zapewniających całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku), zgodnie z rekomendacjami Rady Sanitarno-Epidemiologicznej, będącej organem doradczym Głównego Inspektora Sanitarnego.

Według wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia oraz obowiązującego Programu Szczepień Ochronnych w Polsce, szczepienie przeciwko grypie u osób z grup ryzyka jest zalecane do wykonania w każdym momencie sezonu epidemicznego. Szczepienia ochronne Są najskuteczniejszą metodą zapobiegania zachorowaniom na choroby zakaźne, w tym m.in. grypie. Ponadto, zdaniem kardiologów, szczepienia przeciwko grypie zmniejszają ryzyko zawału serca, zgonu i hospitalizacji z powodów kardiologicznych, ponieważ chronią zarówno przed grypą, jak i przed uwolnieniem mediatorów zapalnych sprzyjających zawałom oraz nasilających niewydolność serca. Niekiedy odporność przeciwko jednemu rodzajowi wirusa (który może zostać podany w szczepionce) warunkuje częściową odporność na inny, podobny rodzaj (tzw. odporność krzyżowa). W takim przypadku zachorowanie na grypę wywołaną innym podtypem/wariantem wirusa, niż został podany w szczepionce, może mieć łagodniejszy przebieg.