Kamil Basaj – kierownik projektu INFO OPS, Fundacji Bezpieczna Cyberprzestrzeń
Nie jesteśmy bezbronni na polu walki informacyjnej. Unia Europejska oraz państwa członkowskie NATO zwiększyły swoje zaangażowanie w inicjatywy, które wychodzą naprzeciw współczesnym zagrożeniom dla środowiska informacyjnego, w tym dezinformacji, propagandy, a w ujęciu szerszym – operacji wpływu realizowanej poprzez środowisko informacyjne. Zjawiska zachodzące w tym obszarze nie mogą być postrzegane indywidualnie.
Walka dezinformacyjna realizowana jest przy użyciu wszystkich wymiarów środowiska informacyjnego: fizycznego, wirtualnego i kognitywnego.
Wymiar fizyczny to ten, w którym rosyjskie służby oraz aktorzy niepaństwowi inspirują lub pozorują wydarzenia faktyczne mające potencjał oddziaływania poprzez wywołanie efektów informacyjnych. Wymiar wirtualny, gdzie infosfera w cyberprzestrzeni stanowi odrębne środowisko poznawcze dla odbiorców, daje pole do prowadzenia operacji wpływu na poglądy jego uczestników przy użyciu specjalistycznych wzorców dezinformacji, ale również prostszych mechanizmów propagandy i manipulacji np. zniekształcania faktycznego obrazu historii czy bieżących wydarzeń na świecie. Środowisko informacyjne w cyberprzestrzeni w coraz większym stopniu oddziałuje na pozostałe wymiary ze względu na zmieniające się nawyki pozyskiwania informacji przez społeczeństwa. Poszukiwanie informacji w złożonym systemie obiektów i stron zawierających przekaz informacyjny „konsumowany” następnie w mediach społecznościowych, ale również portalach informacyjnych, zmienia nie tylko sposób pozyskiwania informacji, ale również zwiększa potencjał oddziaływania na odbiorców poprzez obiekty dystrybuujące dedykowany lub zmanipulowany przekaz, propagandę i dezinformację.
Wymiar kognitywny, w którym następuje kształtowanie poglądu odbiorcy w procesie przetwarzania informacji, ma kluczowe znaczenie z perspektywy walki informacyjnej.
Wszystkie te wymiary przenikają się wzajemnie, naprzemiennie generując efekty. Mówienie zatem o obronie środowiska informacyjnego przed rosyjską ingerencją wymaga myślenia w kategoriach korelacji rozpoznania, badań i obsługi każdego z tych wymiarów (fizyczny, wirtualny i kognitywny), proporcjonalnie do stopnia zaangażowania przeciwnika informacyjnego.
Federacja Rosyjska wykorzystuje rozbudowany aparat informacyjny jakim są państwowe media, tzw. liderzy opinii, agenci wpływu, ale również komórki zdolne do prowadzenia złożonych operacji informacyjnych, w tym psychologicznych i służby specjalne. Rosyjska ingerencja w środowisko informacyjne ma na celu stworzenie trwałych warunków poznawczych u atakowanych grup i społeczeństw. Jednym z narzędzi jest dezinformacja, którą należy postrzegać w szerszym znaczeniu w kontekście prowadzonej agresji informacyjnej wobec społeczeństw zachodu.
Polskojęzyczne środowisko informacyjne jest stale poddane oddziaływaniu rosyjskich ośrodków propagandowych. Główne narracje i manipulacje przekazem informacyjnym dystrybuowane w Polsce obejmują:
• przedstawianie negatywnego obrazu polityki zagranicznej Stanów Zjednoczonych oraz państw NATO;
• kreowanie pozytywnego obrazu, oczekiwanych relacji pomiędzy Polską a Federacją Rosyjską;
• deprecjację zdolności obronnych Polski;
• kształtowanie negatywnego wizerunku Ukrainy w kontekście relacji z Polską;
• kształtowanie negatywnego obrazu Unii Europejskiej;
• kształtowanie negatywnego obrazu działań podejmowanych przez państwa Unii Europejskiej w relacjach z Federacją Rosyjską;
• dezawuowanie polskiej państwowości, kształtowanie negatywnego wizerunku Polski;
• budowanie negatywnego obrazu imigracji i uchodźców;
• manipulowanie obszarem informacji związanych z sektorem energetycznym Polski.
Powyższy wykaz nie obejmuje bieżących, zmiennych operacji i publicystyki, która jest reakcją na bieżące wydarzenia na arenie międzynarodowej lub w obszarach zainteresowania rosyjskiego aparatu propagandowego.
Dezinformacja, rozumiana w szerszym ujęciu, tj. inspiracji, działań fizycznych, generowania bodźców, wydarzeń, informacji, w tym pozoracji i manipulacji, to kształtowanie dedykowanego środowiska poznawczego dla uzyskania wpływu na proces przetwarzania pozyskanych informacji w świadomości odbiorcy, a więc w wymiarze kognitywnym. Dezinformacja w ujęciu operacyjnym ma bardzo szeroką definicję, ale w tym kontekście nie może być definiowana wyłącznie jako informacja nieprawdziwa czy zmanipulowana. Można ją kształtować przy użyciu precyzyjnie dobranych, dedykowanych i odpowiednio zaadresowanych informacji, które eksploatują podatności, preferencje obiektu oddziaływania. Celem każdego takiego działania jest uzyskanie efektu w postaci wpływu na proces kształtowania poglądu.
Analiza możliwości przeciwdziałania tym zjawiskom wymaga rozwiązań uwzględniających całe spektrum działań przeciwnika. Państwa NATO oraz kraje UE zwiększają własne zdolności do przeciwstawienia się rosyjskiej agresji informacyjnej. Generał Curtis M. Scaparrotti, naczelny dowódca sił NATO w Europie, wskazał na rozbudowę aparatu komunikacji strategicznej STRATCOM poszczególnych państw Sojuszu. Mają one, w korelacji z działaniami komunikacyjnymi na rzecz promocji informacji prawdziwych, doprowadzić do ograniczenia efektów oddziaływania aparatu rosyjskiej dezinformacji. Przykładem takich wysiłków jest rozpoznanie i przeciwdziałanie atakom informacyjnym prowadzonym przeciwko stałej, wysuniętej obecności wojsk NATO na wschodniej flance sojuszu (eFP) poprzez przygotowanie i spójną politykę informacyjną, przybliżającą rzeczywiste powody, charakter oraz promocję zacieśniania relacji sojuszniczych wobec zagrożeń jakie generuje Federacja Rosyjska.
Wśród inicjatyw wspierających walkę z manipulacją środowiskiem informacyjnym warto również zwrócić uwagę na grupę roboczą East StratCom Task Force, która realizuje projekt medialny EUvsDisinfo przybliżający informacje nt. zidentyfikowanych fałszywych informacji. Wskazać również trzeba działalność centrum badań nad komunikacją strategiczną w Rydze – The NATO Strategic Communications Centre of Excellence (NATO StratCom COE). Zwiększyło się także zrozumienie i poziom identyfikacji tego zjawiska w gronie przywódców państw członkowskich Unii Europejskiej i NATO. Komisja Europejska powołała grupę ekspercką wysokiego szczebla ds. nieprawdziwych informacji w internecie, która opracowała zalecenia mające ograniczyć efekty manipulacji środowiskiem informacyjnym. W najnowszym raporcie wskazano na konieczność zapewnienia warunków do rozwoju umiejętności korzystania z mediów. Zarekomendowano wprowadzenie kodeksu dobrych praktyk, które powinny przyjąć platformy internetowe
i społecznościowe. Zalecono również opracowanie narzędzi pomocnych w zwalczaniu dezinformacji, przeznaczonych szczególnie dla środowiska dziennikarzy, przy zachowaniu różnorodności i stabilności europejskich mediów informacyjnych. Rozwija się także działalność organizacji pozarządowych nakierowana w coraz większym stopniu na realizowanie przedsięwzięć z zakresu walki z rosyjską propagandą. Dotyczy to między innymi prowadzenia aktywnej komunikacji na temat omawianego zjawiska w dedykowanych portalach oraz w mediach społecznościowych.
KOMENTARZ
Wysiłki na rzecz przeciwdziałania zróżnicowanym zagrożeniom, jakie generuje rosyjska operacja wpływu realizowana poprzez środowiska informacyjne, muszą być konsekwentnie kontynuowane. Należy zdecydowanie zwiększyć zaangażowanie organów administracji państwowej, sektora bezpieczeńtwa państw NATO oraz organizacji pozarządowych na rzecz optymalizacji zdolności rozpoznania i przeciwdziałania we wszystkich wymiarach środowiska informacyjnego. Jest to konieczne w celu aktywnego ograniczenia efektów oddziaływania rosyjskiej propagandy teraz i w przyszłości.
