prof. Krzysztof Niemczuk, prof. Grzegorz Woźniakowski – Państwowy Instytut Weterynaryjny – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach

Afrykański pomór świń (ASF) stanowi nadal poważny problem epidemiologiczny i ekonomiczny w hodowli trzody chlewnej w Polsce, krajach nadbałtyckich, Ukrainie a w ostatnim okresie również w Czechach i Rumunii. Od początku wystąpienia epizoocji ASF w Europie wschodniej krążą szczepy wirusa ASF należące do genotypu II.

Według ostatnich oficjalnych danych pochodzących z Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), obszar występowania ASF w Estonii obejmuje prawie cały kraj włączając wyspę Sarema. Z kolei na Litwie przypadki ASF u dzików zostały ograniczone, poprzez radykalną redukcję populacji tych zwierząt, do regionu występowania choroby w 2016 roku. Poważna sytuacja ma miejsce na Ukrainie, gdzie niestety widoczna jest utrata kontroli nad rozprzestrzenianiem się ASF zarówno w populacji dzików jak i świń w związku z wystąpieniem kolejnych ognisk i przypadków w pobliżu granicy z Polską, a także Węgrami, Rumunią i Słowacją. Fakt ten może pośrednio tłumaczyć pojawienie się, a następnie szerzenie ASF w populacji dzików w Republice Czech, gdzie do chwili obecnej zanotowano ponad 100 przypadków. Z kolei w Rumunii, po likwidacji 2 ognisk ASF, obecnie brak dalszych doniesień o wystąpieniu tej choroby. Jednakże dane te mogą nie do końca oddawać rzeczywistą sytuację z uwagi na zróżnicowany system pobierania próbek oraz stosowanych metod diagnostyki ASF (np. badanie próbek od świń i dzików wyłącznie metodami serologicznymi). Nadal nieznana jest sytuacja epidemiologiczna na Białorusi, gdzie najprawdopodobniej wirus prawdopodobnie pozostaje w formie endemicznej u dzików i świń.

Ryc. 1. Sytuacja epidemiologiczna w odniesieniu do występowania ASF w Europie Wschodniej w latach
2007-2017., Źródło: ADNS, WAHIS, EFSA, (1.01.2007-31.08.2017).

Pomimo działań podejmowanych przez służby weterynaryjne, związki łowieckie oraz zaangażowania organów administracji w zwalczanie ASF, choroba nadal, stosunkowo wolno ale konsekwentnie, rozprzestrzenia się w populacji dzików w naszym kraju. Jednakże należy podkreślić, że na Litwie, Łotwie i w Estonii stwierdzono dotychczas wielokrotnie większą liczbę przypadków w stosunku do tych odnotowanych w Polsce (Tab.1). Rosnąca liczba przypadków w kraju może być spowodowana zbyt wolno redukowaną populacją dzików w stosunku do jej przyrostu oraz nie wystarczającą skutecznością w podejmowaniu zwierząt padłych z powodu ASF.

W aspekcie epizootii ASF w populacji trzody chlewnej w Polsce sytuacja jest nadal poważna z uwagi na wystąpienie nowych ognisk w powiatach bialskim, parczewskim, siedleckim oraz radzyńskim. Dotychczas trudno jest ustalić jednoznaczną przyczynę pojawienia się nowych 78 ognisk ASF (stan na 29 września) w 2017 roku. W ślad za odnotowaniem nowych ognisk i przypadków ASF w kraju, Komisja Europejska (KE) rozszerzyła strefy związane z występowaniem ASF wg kolejnych nowelizacji Decyzji Wykonawczej
KE 2014/709/UE. Porównanie obowiązującej regionalizacji w odniesieniu do występowania ASF
w kraju w latach 2015-2017 przedstawiono na Ryc. 2.

Tab. 1. Ogniska i przypadki ASF w kraju oraz Europie Wschodniej. Dane wg Systemu notyfikacji zagrożeń epidemiologicznych ADNS (24.01.2014-15.09.2017).

 

Ryc. 2. Regionalizacja w odniesieniu do stref występowania ASF (I, II i III) w Polsce w latach 2014-2017 według kolejnych nowelizacji Decyzji wykonawczej Komisji Europejskiej 2014/709/UE. Kolor żółty – strefa I – ochronna, kolor czerwony – strefa czerwona – związana z ograniczeniami, strefa niebieska – zagrożenia. Strefa zakreskowana – obszar pod specjalnym nadzorem (ang. safeguards) ustalony w roku 2016 w związku z wystąpieniem ognisk ASF na terenie strefy I.

Analiza przyczyn wzrostu liczby ognisk ASF wskazuje, że zasadniczym powodem pojawiania się kolejnych ognisk jest zbyt powolnie realizowany odstrzał dzików przez Polski Związek Łowiecki, a także nieprzestrzeganie przez właścicieli zwierząt podstawowych zasad bioasekuracji.

Z danych epizootycznych zebranych przez inspekcję weterynaryjną wynika, że w Polsce najczęstszym wektorem w szerzeniu się ASF były zielonka, siano i słoma. Zanieczyszczona wirusem zielonka może stanowić potencjalne źródło zakażenia dla świń. Obecność wirusa w tym rodzaju paszy wynikać może ze znacznego natężenia występowania ASF w populacji dzików – stwierdzono, że ponad połowa dzików padłych w strefach II i III była zakażona wirusem. Ponadto relatywnie częste jest utrzymywanie w gospodarstwach w jednym obiekcie świń i bydła karmionego dużymi ilościami zielonki. Warto zaznaczyć, że problem ten w zasadzie nie występuje w innych krajach dotkniętych afrykańskim pomorem świń. Fakty te mogą uzasadniać tezę o większym wpływie stosowania w hodowlach zielonki, siana i słomy na szerzenie się ASF, jednakże postawiona hipoteza musi zostać sumiennie zweryfikowana.

We wszystkich państwach dotkniętych problemem ASF najtańszym i najefektywniejszym sposobem zabezpieczenia hodowli przed przenoszeniem wirusa afrykańskiego pomoru świń, ale także innych chorób zakaźnych, jest wdrożenie i restrykcyjne stosowanie zasad bioasekuracji w pełnym zakresie. W przypadku rosnącej liczby dzików zakażonych wirusem ASF w celu ograniczenia dalszego szerzenia się choroby należy podjąć radykalne środki w zakresie depopulacji oraz efektywnej eliminacji i utylizacji szczątków padłych dzików.

Należy również stwierdzić, że problem występowania ASF w populacji dzików może być aktualny jeszcze przez co najmniej kilka lat, gdyż według ostatnich badań przeprowadzonych przez ekspertów EFSA, ASF w populacji dzików nie wygasa całkowicie nawet po widocznym ograniczeniu liczby przypadków tej choroby.

 

KOMENTARZ

 Z analizy sytuacji wynika, że zachowanie zasad bioasekuracji stanowi podstawowy i bezwzględny warunek skutecznego przeciwdziałania szerzeniu się ASF w populacji trzody chlewnej. Bardzo istotna jest również świadomość samych rolników i hodowców. Dotyczy to zwłaszcza konsekwentnego stosowania środków bioasekuracji jak również przestrzegania prawa w zakresie obowiązku rejestracji zwierząt i unikania zakupu zwierząt z niewiadomego źródła pochodzenia. Trzeba podkreślić również, że rozwój sytuacji w zakresie szerzenia się wirusa afrykańskiego pomoru świń na Białorusi i Ukrainie jest trudny do przewidzenia. Nie można wykluczyć, że brak potwierdzonych informacji o występowaniu ASF i skali zjawiska na terytorium Białorusi może być działaniem celowym i wykorzystywanym jako stały czynnik destabilizacji ekonomicznej w sąsiadujących z tym krajem państwach UE, a w konsekwencji na całym rynku Unii Europejskiej.