Martyna Olejnik – Rządowe Centrum Bezpieczeństwa
Ćwiczenia LIBERO organizowane są przez Rządowe Centrum Bezpieczeństwa w celu testowania elementów Krajowego Planu Zarządzania Kryzysowego. W szczególności służą sprawdzeniu obiegu informacji, rozwiązań organizacyjnych zawartych w planach zarządzania kryzysowego podmiotów ćwiczących oraz ich funkcjonalności, a także procedur współpracy organów administracji publicznej i służb. Dotyczą również takich kwestii jak prowadzenie polityki informacyjnej przez podmioty zaangażowane oraz koordynacja polityki informacyjnej przez instytucję wiodącą w sytuacji kryzysowej. W efekcie ćwiczenia zidentyfikowane zostają ewentualne braki w procedurach, luki prawne, a także dobre praktyki do upowszechnienia.
Pierwsza edycja ćwiczenia LIBERO odbyła się w 2012 r. i była przygotowaniem podmiotów systemu zarządzania kryzysowego do Turnieju Finałowego UEFA EURO 2012. Druga przeprowadzona została w 2013 r. przy współpracy Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Głównego Lekarza Weterynarii i dotyczyła sytuacji zagrożenia epizootią (ASF – afrykański pomór świń). W trzeciej edycji – 2017 r., wspólnie z Ministrem Energii (ME) i Pełnomocnikiem Rządu ds. Strategicznej Infrastruktury Energetycznej, Rządowe Centrum Bezpieczeństwa postanowiło poruszyć problematykę zakłóceń w dostawach paliw płynnych. Do udziału w przedsięwzięciu, w celu przeprowadzenia epizodów praktycznych, zaproszono Przedsiębiorstwo Eksploatacji Rurociągu Naftowego (PERN) i jedną ze spółek wchodzących w skład jego grupy kapitałowej – Przedsiębiorstwo Przeładunku Paliw Płynnych NAFTOPORT Sp. z o.o. PERN, jako krajowy lider logistyki naftowej i strategiczna spółka gwarantująca bezpieczeństwo energetyczne Polski w zakresie dostaw ropy oraz Naftoport, jako jeden z największych naftowych terminali przeładunkowych na Bałtyku, okazały się być optymalnymi gospodarzami epizodów. Przygotowania do ćwiczenia rozpoczęto 12 maja 2017 r. od podpisania przez Dyrektora Rządowego Centrum Bezpieczeństwa – Marka Kubiaka, Ministra Energii – Krzysztofa Tchórzewskiego oraz Pełnomocnika Rządu ds. Strategicznej Infrastruktury Energetycznej – Piotra Naimskiego koncepcji ćwiczenia sprawdzającego procedury systemu zarządzania kryzysowego „LIBERO 2017”.
Na mocy powyższego dokumentu powołano planistyczną roboczą grupę ćwiczenia sztabowego, do której zadań należało m.in. przygotowanie scenariusza, dokumentacji oraz raportu końcowego. Powołano również dwa zespoły koordynacyjne dla ćwiczeń praktycznych w przedsiębiorstwach Naftoport i PERN. W przedsięwzięciu oprócz organizatorów udział wzięło 20 instytucji: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, ministerstwa: Spraw Wewnętrznych i Administracji, Infrastruktury i Budownictwa, Finansów, Obrony Narodowej, Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej, Spraw Zagranicznych, Komendy Główne: Policji, Państwowej Straży Pożarnej, Straży Granicznej, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencja Wywiadu, Agencja Rezerw Materiałowych, PERN S.A., Naftoport Sp. z o.o., Grupa LOTOS S.A., PKN ORLEN S.A. oraz urzędy wojewódzkie: pomorski, kujawsko-pomorski i podlaski. Tydzień przed rozpoczęciem ćwiczenia uczestnikom przekazano instrukcję, w myśl której w momencie rozpoczęcia przedsięwzięcia zaczął funkcjonować Zespół Kierowania Ćwiczeniem, a także grupa ds. mediów. Uruchomiono również Ćwiczebną Internetową Stronę Komunikacji Medialnej (CISKOM). Spełniała ona rolę dodatkowej platformy informacyjnej, która symulowała aktywność mediów oraz pokazywała działania służb prasowych poszczególnych instytucji zaangażowanych w kryzys. Wszystkie podmioty ćwiczące zobowiązane były na bieżąco monitorować stronę.
Ćwiczenie LIBERO rozpoczęło się 20 listopada od epizodu praktycznego na terenie PERN. Pierwsza informacja do spółki wpłynęła z Bazy Adamowo (magazyny ropy naftowej w województwie podlaskim położone ok. 10 km od granicy z Białorusią), w której partner zagraniczny spółki poinformował o znaczącej redukcji dostaw ropy z kierunku wschodniego, a później o całkowitym wstrzymaniu napływu surowca. Następnie, w trakcie prac remontowych, wystąpiła awaria oraz brak funkcjonalności odcinka północnego rurociągu. Kilka godzin później pracownicy ochrony bazy PERN podczas rutynowej kontroli samochodu próbującego wjechać na teren obiektu znaleźli ładunek wybuchowy. Zarządca obiektu podjął decyzję o częściowej ewakuacji pracowników (łącznie około 150 osób). W konsekwencji powyższych zdarzeń Zarząd PERN zdecydował o ograniczeniu sprzedaży produktów naftowych zbywanych na zasadach Spot (bez wcześniejszego zakontraktowania) oraz o sprawdzeniu bilansu produktów naftowych i ropy naftowej magazynowanych przez Grupę w swoich obiektach oraz w lokalizacjach zewnętrznych. Drugi epizod praktyczny rozpoczął się w godzinach wieczornych na terenie Naftoportu. Doszło do wtargnięcia uzbrojonych mężczyzn na tankowiec, który był w trakcie rozładunku benzyny oraz wzięcia zakładników spośród załogi. W konsekwencji prowadzonych działań doszło do wybuchu i zatonięcia statku. Zarządzono ewakuację personelu przedsiębiorstwa. W zamachu zginęło 13 osób (terrorysta oraz 12 członków załogi). Uszkodzeniu uległy stanowiska przeładunkowe T i T1. Pełne przywrócenie sprawności wymagało wydobycia i odholowania wraku. W związku z epizodami praktycznymi, Ministerstwo Energii wykonało szereg działań, m.in. zwróciło się do PKN Orlen, Grupy Lotos i PERN z prośbą o przekazanie informacji na temat stanu zaopatrzenia rafinerii w surowiec oraz do Agencji Rezerw Materiałowych o przygotowanie informacji dotyczącej ilości i lokalizacji zapasów interwencyjnych ropy naftowej oraz możliwości ich uwolnienia. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji zarekomendował zwołanie Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego.
Na stronie CISKOM pojawiało się wiele informacji o wzmożonym popycie na stacjach paliw. Od drugiego dnia ćwiczenie miało jedynie charakter sztabowy. W związku z sytuacją w Ministerstwie Energii odbyło się spotkanie Zespołu ds. Zapewnienia Bezpieczeństwa Paliwowego Państwa. Zgodnie z postanowieniami Zespołu, Minister Energii wydał rozporządzenie w sprawie obniżenia ilości zapasów obowiązkowych ropy naftowej lub paliw na terytorium RP (maksymalnie o 50%) oraz powiadomił KE o obniżeniu ilości zapasów interwencyjnych poniżej 90 dni i zwrócił się z wnioskiem o rozpoczęcie konsultacji na forum UE. Prezes Rady Ministrów wprowadziła czwarty stopień alarmowy DELTA oraz drugi stopień alarmowy BRAVO CRP na obszarze całego kraju. Trzeciego dnia ćwiczenia, zgodnie z założeniem scenariusza, nastąpił 30-dniowy przeskok czasowy. Na tym etapie obejmującym okres od 22 listopada do 21 grudnia, Prezes Rady Ministrów wydała zarządzenie odwołujące wprowadzone stopnie alarmowe i zwołała Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego. Minister Energii wystąpił do Międzynarodowej Agencji Energetycznej i do Komisji Europejskiej o podjęcie kolektywnych działań. Polska znalazła się w sytuacji poważnego ograniczenia dostaw ropy naftowej, ponieważ z powodu sztormu na Bałtyku wystąpił brak możliwości dostaw z morza. Zaopatrzenie rurociągami ze wschodu zostało wstrzymane, dodatkowo nie funkcjonowały morskie szlaki transportowe. Odnotowano wzrost zapotrzebowania na paliwo o 40%, co w połączeniu z ograniczeniem dostaw mogło grozić przerwaniem ciągłości działania rafinerii w kraju. 22 grudnia po raz drugi zwołane zostało posiedzenie Zespołu ds. Bezpieczeństwa Paliwowego Państwa, po którym Minister Energii zwrócił się do Prezes Rady Ministrów o wprowadzenie, w drodze rozporządzenia, środków ograniczających popyt na paliwo. Zaproponował wdrożenie reglamentacji sprzedaży paliw (tzw. kartki). Zaobserwowano znaczny wzrost sprzedaży oraz cen paliw na rynku. Przed stacjami benzynowymi tworzyły się kolejki, a ilość tankowanego przez kierowców paliwa była ograniczana. Na tym tle zaostrzyły się niepokoje społeczne, sytuacja była napięta, dochodziło do protestów i zakłóceń porządku publicznego, a także do coraz liczniejszych przypadków przemytu zza wschodniej granicy. Warunki zimowe – temperatura powietrza poniżej 20°C i opady śniegu – powodowały m.in. większe zużycie paliw w celach grzewczych i utrudnienia komunikacyjne. Doszło do karambolu na autostradzie A1 w pobliżu Włocławka (ok. 30 pojazdów, zginęło 10 osób, a 50 zostało rannych), do wypadku i eksplozji cysterny przewożącej benzynę na Podlasiu (zginęły 4 osoby, a 12 zostało rannych) oraz do awarii na szlaku kolejowym.
Ćwiczenie zakończono w momencie, kiedy w województwach uruchomiono proces drukowania i wydawania kartek na paliwo. Obecnie trwa proces gromadzenia i analizowania wniosków oraz uwag dotyczących ćwiczenia, w co zaangażowane są wszystkie podmioty uczestniczące zarówno w epizodach praktycznych jak i fazie sztabowej. Na podstawie wypracowanych wniosków w Rządowym Centrum Bezpieczeństwa zostanie sporządzony Raport Końcowy Ćwiczenia LIBERO 2017 i przekazany Prezesowi Rady Ministrów.