Mariusz Cichomski, Michał Horoszko – Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji
Od 2016 roku na poziomie prawno-organizacyjnym dokonano kluczowych zmian dotyczących funkcjonowania polskiego systemu antyterrorystycznego. Wprowadzone zostały one przede wszystkim ustawą z 10 czerwca 2016 r. o działaniach antyterrorystycznych, która zmieniła również 31 innych ustaw regulujących tę problematykę. Nie można jednak zapomnieć o innych istotnych regulacjach w odniesieniu do zagrożeń terrorystycznych, które przyjęte zostały w tym okresie, w tym w szczególności ustawie z 13 kwietnia 2016 r. o bezpieczeństwie obrotu prekursorami materiałów wybuchowych, nowelizacji ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny w zakresie wzmocnienia narzędzi prawych dotyczących przeciwdziałania finansowaniu terroryzmu oraz walki z tzw. cudzoziemskimi bojownikami czy ustawie z 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu.
Ustawa o działaniach antyterrorystycznych wprowadziła jasny podział zadań wykonywanych w poszczególnych fazach działań antyterrorystycznych. Zgodnie z jej przepisami, za zapobieganie zdarzeniom o charakterze terrorystycznym odpowiada Szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, natomiast za przygotowanie do przejmowania kontroli nad zdarzeniami o charakterze terrorystycznym, reagowanie w przypadku wystąpienia takich zdarzeń oraz odtwarzanie zasobów przeznaczonych do reagowania na te zdarzenia – minister właściwy do spraw wewnętrznych.
Regulacją tą wprowadzono również zmiany w ustawie z 6 kwietnia 1990 r. o Policji poprzez wskazanie wprost wśród zadań Policji prowadzenia działań kontrterrorystycznych[1]. Dostosowano również do rzeczywistych potrzeb przesłanki użycia oddziałów i pododdziałów Sił Zbrojnych RP do pomocy oddziałom i pododdziałom Policji[2].
Ustawa o działaniach antyterrorystycznych określiła ponadto szczegółowy mechanizm koordynacji działań na miejscu zdarzenia o charakterze terrorystycznym poprzez wyraźne wskazanie Policji jako służby odpowiedzialnej co do zasady za kierowanie działaniami antyterrorystycznymi na miejscu zdarzenia[3].
Ustawa o działaniach antyterrorystycznych wprowadziła również powszechnie obowiązujący i dostosowany do wymogów NATO czterostopniowy system stopni alarmowych na wypadek zagrożeń terrorystycznych oraz stopni alarmowych CRP w cyberprzestrzeni. Obowiązki wynikające z wprowadzenia stopni alarmowych zostały określone w rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z 25 lipca 2016 r. w sprawie zakresu przedsięwzięć wykonywanych w poszczególnych stopniach alarmowych i stopniach alarmowych CRP, które określa szczegółowy zakres przedsięwzięć wykonywanych w ramach kompetencji ustawowych przez organy administracji publicznej oraz kierowników służb i instytucji właściwych w sprawach bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego w poszczególnych stopniach alarmowych.
Z perspektywy Policji, wśród przedsięwzięć przewidzianych do realizacji po wprowadzeniu pierwszego stopnia alarmowego należy w szczególności zwrócić uwagę na obowiązek prowadzenia wzmożonej kontroli dużych skupisk ludności, które potencjalnie mogą stać się celem zdarzenia o charakterze terrorystycznym, w tym imprez masowych i zgromadzeń publicznych. Natomiast w przypadku wprowadzenia drugiego stopnia alarmowego Komendant Główny Policji, Komendant Główny Straży Granicznej lub Komendant Główny Żandarmerii Wojskowej wprowadzają obowiązek noszenia broni długiej oraz kamizelek kuloodpornych przez umundurowanych funkcjonariuszy lub żołnierzy bezpośrednio realizujących zadania związane z zabezpieczeniem miejsc i obiektów, które potencjalnie mogą stać się celem zdarzenia o charakterze terrorystycznym. Wśród przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w tym stopniu alarmowym znalazły się również m.in.: wprowadzenie dodatkowych kontroli pojazdów, osób oraz budynków publicznych w rejonach zagrożonych, sprawdzenie ochrony ważnych obiektów publicznych, wzmocnienie ochrony środków komunikacji publicznej, czy wprowadzenie zakazu wstępu do przedszkoli, szkół i uczelni osobom postronnym.
Z systemem stopni alarmowych powiązany został system udzielania niezbędnego wsparcia ze strony Sił Zbrojnych RP w przypadku jeśli siły i środki służb bezpieczeństwa i porządku publicznego mogłyby okazać się niewystarczające do reagowania w przypadku zamachu.
Zgodnie z rozporządzeniem wydanym na podstawie art. 22 ust. 10 ustawy o działaniach antyterrorystycznych[4], oddziały Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej wydzielone do pomocy oddziałom Policji mogą być użyte w szczególności do: działań antyterrorystycznych na miejscu zdarzenia o charakterze terrorystycznym, w tym działań kontrterrorystycznych; osłony lub izolacji określonych obiektów, dróg, wydzielonych ulic lub części miast; ochrony obiektów infrastruktury krytycznej; działań przywracających bezpieczeństwo i porządek publiczny. Rolę organu koordynującego działania pełni – w przypadku działań podejmowanych przez Policję oraz Siły Zbrojne RP na obszarze jednego województwa – właściwy miejscowo komendant wojewódzki Policji, zaś w przypadku działań podejmowanych na obszarze większym niż jedno województwo – Komendant Główny Policji.
W celu zapewnienia optymalnych warunków realizacji zadań wynikających z wiodącej roli Policji w zakresie działań kontrterrorystycznych, konieczne stało się określenie nowych mechanizmów dysponowania sił i środków jednostek kontrterrorystycznych na terytorium całego państwa oraz wprowadzenie jednolitej struktury dowodzenia. Niezbędne było także ujednolicenie taktyki działania oraz poziomu wyszkolenia tych jednostek. Dopełnienie zapoczątkowanych ustawą o działaniach antyterrorystycznych zmian w tym zakresie stanowi ustawa z 9 listopada 2018 r. o zmianie ustawy o Policji oraz niektórych innych ustaw. Została ona opracowana między innymi w oparciu o doświadczenia Policji uzyskane w ramach współpracy z państwami stowarzyszonymi w Grupie ATLAS, zrzeszającej europejskie jednostki kontrterrorystyczne. Tym samym stanowi odpowiedź na zmieniający się charakter zagrożeń o charakterze terrorystycznym w Europie, wymagający lepszej koordynacji działań Policji oraz jednolitego, wysokiego poziomu wyszkolenia jednostek kontrterrorystycznych.
Funkcjonujące przy komendach wojewódzkich Samodzielne Pododdziały Antyterrorystyczne Policji – a wcześniej także Sekcje Antyterrorystyczne – traktowane były przez lata jako jednostki służące wsparciu służby kryminalnej i śledczej, między innymi podczas zatrzymań szczególnie niebezpiecznych sprawców. Nie były zatem przygotowane do pełnego zaangażowania w realizację działań kontrterrorystycznych. Dotychczasowy system organizacyjny w praktyce zakładał więc, że działania kontrterrorystyczne realizowane będą przez Biuro Operacji Antyterrorystycznych Komendy Głównej Policji, które zlokalizowane jest w Warszawie. Rozwiązanie to nie było adekwatne w kontekście specyfiki współczesnych zagrożeń o charakterze terrorystycznym, które wymagają natychmiastowego reagowania. Zarówno działające centralnie BOA, jak i funkcjonujące na poziomie wojewódzkim jednostki kontrterrorystyczne powinny być zdolne jak najszybciej dotrzeć na miejsce zdarzenia i gwarantować spójność działania.
Realizując te założenia ustawa wyodrębnia w ramach Policji służbę kontrterrorystyczną. Zgodnie z nowym art. 5c ust. 1 ustawy o Policji, służba ta jest odpowiedzialna za prowadzenie działań kontrterrorystycznych oraz wspieranie działań jednostek organizacyjnych Policji w warunkach szczególnego zagrożenia lub wymagających użycia specjalistycznych sił i środków oraz specjalistycznej taktyki działania. Ma to na celu zarówno zwiększenie możliwości reagowania na zagrożenia o charakterze terrorystycznym, jak i usprawnienie działań innych jednostek Policji związane z realizacją szczególnie niebezpiecznych czynności.
Służba składa się z Centralnego Pododdziału Kontrterrorystycznego Policji „BOA” oraz samodzielnych pododdziałów kontrterrorystycznych Policji. BOA podlega bezpośrednio Komendantowi Głównemu Policji, a obsługę czynności wspomagających BOA w zakresie organizacyjnym, kadrowym, logistycznym i technicznym zapewnia Komenda Główna Policji.
Samodzielne pododdziały kontrterrorystyczne Policji podlegają natomiast bezpośrednio właściwym miejscowo komendantom wojewódzkim (lub Komendantowi Stołecznemu Policji) i umiejscowione są przy komendach wojewódzkich. Na co dzień mogą one więc być wykorzystywane do wsparcia działań Komend Wojewódzkich Policji. Rozwiązania przewidziane w ustawie zakładają przy tym usprawnienie procedur ich dysponowania i zwiększenie zdolności do realizacji działań kontrterrorystycznych. Mianowicie, w przypadku wystąpienia zdarzenia o charakterze terrorystycznym działania kontrterrorystyczne są przez te pododdziały realizowane przed innymi zadaniami[5]. Kluczowym elementem zapewniającym skuteczność działań kontrterrorystycznych jest bowiem szybkość reagowania i możliwość zapewnienia adekwatnych sił policyjnych.
W celu ujednolicenia systemu funkcjonowania oraz organizacji samodzielnych pododdziałów kontrterrorystycznych Policji, ustawa przypisała BOA kompetencje w zakresie koordynowania, przygotowania i realizacji działań kontrterrorystycznych w Policji, w tym kierowania do działań samodzielnych pododdziałów kontrterrorystycznych Policji[6] . Tym samym BOA będzie sprawować merytoryczny nadzór nad realizacją działań bojowych i szkoleniowych oraz wykorzystaniem sił i środków samodzielnych pododdziałów kontrterrorystycznych Policji.
Kluczowe jest także zapewnienie jednolitego standardu wyszkolenia w służbie kontrterrorystycznej, a także odpowiedniej struktury etatowej tych pododdziałów. Szczegółowe rozwiązania w tym zakresie określa na podstawie przepisów ustawy[7] Komendant Główny Policji.
Istotnym elementem proponowanych rozwiązań jest też zapewnienie odpowiednich kwalifikacji kadry dowódczej służby kontrterrorystycznej. W tym zakresie przyjęto rozwiązanie, zgodnie z którym dowódca BOA i jego zastępcy, a także dowódcy oraz zastępcy dowódców samodzielnych pododdziałów kontrterrorystycznych Policji powoływani są spośród oficerów służby kontrterrorystycznej. Dowodzenie działaniami kontrterrorystycznymi wymaga bowiem szczególnej wiedzy i doświadczenia. Mogą one zostać nabyte jedynie podczas pełnienia służby w pododdziale kontrterrorystycznym, z czym wiąże się realizacja czynności z wykorzystaniem specjalistycznej taktyki i w warunkach zagrożenia życia.
Komentarz
Podsumowując, wprowadzone rozwiązania przyznają BOA narzędzia pozwalające sprawować merytoryczny nadzór nad realizacją działań bojowych i szkoleniowych samodzielnych pododdziałów kontrterrorystycznych Policji oraz wykorzystaniem ich sił i środków do działań kontrterrorystycznych. Dzięki temu możliwe będzie zapewnienie jednolitego poziomu wyszkolenia i wyposażenia jednostek kontrterrorystycznych, a także zwiększenie sprawności reagowania w przypadku wystąpienia zdarzenia o charakterze terrorystycznym. Zasadnicze przepisy ustawy z 9 listopada 2018 r. o zmianie ustawy o Policji oraz niektórych innych ustaw obowiązują od 5 kwietnia 2019 r. Natomiast przepisy szczególne dotyczące warunków bezpieczeństwa i higieny służby weszły w życie 5 lipca 2019 r[8] .
[1] Art. 1 ust. 2 pkt 3a ustawy z 6 kwietnia 1990 r. o Policji.
[2] W art. 18 ustawy o Policji jednoznacznie wskazano w tym zakresie, że pomoc taka może być udzielona w zagrożeniu przestępstwem o charakterze terrorystycznym, mogącym skutkować niebezpieczeństwem dla życia lub zdrowia uczestników wydarzeń o charakterze kulturalnym, sportowym lub religijnym, w tym zgromadzeń lub imprez masowych, co ma szczególne znaczenie w kontekście organizowanych w Polsce imprez masowych oraz istotnych spotkań o charakterze międzynarodowym. Użycie Sił Zbrojnych RP nie musi ponadto wystąpić dopiero w sytuacji, kiedy siły i środki Policji okazały się niewystarczające, lecz już w przypadku, gdy ocena sytuacji wskazuje, że mogą okazać się niewystarczające. Analogiczne rozwiązanie wprowadzono w odniesieniu do możliwość użycia żołnierzy Żandarmerii Wojskowej przy udzieleniu pomocy Policji w razie zagrożenia bezpieczeństwa i porządku publicznego (art. 18a ustawy o Policji) – jeżeli siły Policji są niewystarczające lub mogą okazać się niewystarczające do wykonania ich zadań w zakresie ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego.
[3] W przypadku zdarzenia o charakterze terrorystycznym na obszarach lub w obiektach należących do komórek i jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej rola kierującego działaniami przysługuje żołnierzowi Żandarmerii Wojskowej.
[4] Rozporządzenie Rady Ministrów z 21 lipca 2016 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu organizacji współdziałania oddziałów i pododdziałów Policji z oddziałami i pododdziałami Sił Zbrojnych w przypadku wprowadzenia trzeciego lub czwartego stopnia alarmowego (Dz. U. poz. 1087).
[5] Art. 5c ust. 12 ustawy o Policji.
[6] Art. 5c ust. 10 ustawy o Policji.
[7] Odpowiednio art. 7 ust. 1 pkt 12 i 11 ustawy o Policji.
[8] Art. 9 ustawy z dnia 9 listopada 2018 r. o zmianie ustawy o Policji oraz niektórych innych ustaw.
