Daniel Kociołek – Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej
Początek roku 2018 to okres zasadniczych zmian w zarządzaniu gospodarką wodną w Polsce. Zgodnie z nową ustawą Prawo wodne, rozpoczyna działalność Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie. Ta nowa instytucja będzie, jako państwowa osoba prawna, głównym podmiotem odpowiedzialnym za zarządzanie zasobami wodnymi. Wody Polskie będą zatem wykonywały m.in. zadania z zakresu zarządzania ryzykiem powodziowym i ryzykiem wystąpienia suszy, czyli działania, które są wprost kojarzone z zapewnianiem bezpieczeństwa. Należy jednak pamiętać, że w tym kontekście ważna będzie również troska Wód Polskich o jakość wód oraz ich racjonalne wykorzystanie.
Wody Polskie powstają na mocy ustawy z 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne, która od 1 stycznia 2018 r. zastąpi dokument z 18 lipca 2001 r. o takim samym tytule. Ze względu na liczne nowelizacje, obowiązujące jeszcze Prawo wodne stało się mało czytelne. Ustawodawca postanowił zatem napisać tą ustawę od początku. Bezpośrednią przyczyną decyzji był obowiązek realizacji postanowień Dyrektywy 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. – tzw. Ramowej Dyrektywy Wodnej, która ustanawia ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej. W nowym porządku prawnym organami odpowiedzialnymi za zarządzanie zasobami wodnymi będą minister właściwy do spraw gospodarki wodnej oraz Prezes Wód Polskich. Nadrzędnym celem reformy jest zapewnienie służebnej roli gospodarki wodnej wobec społeczeństwa. Będzie to możliwe dzięki sprawnemu i racjonalnemu zarządzaniu oraz odpowiedniemu finansowaniu gospodarki wodnej, zgodnie z zasadą zwrotu kosztów usług wodnych. Struktura tego zarządzania zostanie zorganizowana z uwzględnieniem hydrograficznego podziału naszego kraju. Wody Polskie będą realizowały politykę gospodarowania wodami na każdym poziomie, tzn. na poziomie dorzecza, regionu wodnego oraz zlewni. Nowej instytucji przyznano zadanie sprawowania praw właścicielskich w stosunku do wód publicznych, które są własnością Skarbu Państwa. Nie dotyczy to jednak morza terytorialnego, morskich wód wewnętrznych i śródlądowych dróg wodnych o szczególnym znaczeniu transportowym. Do kompetencji Wód Polskich będzie również należało pobieranie opłat za usługi wodne, wydawanie zgód wodnoprawnych, które określają prawa i obowiązki dotyczące wód i ich użytkowników. W wydawaniu pozwoleń wodnoprawnych Wody Polskie zastąpią marszałków województw i starostów powiatowych, co sprawi, że orzecznictwo dotyczące gospodarki wodnej stanie się spójne na terenie całego kraju. Wody Polskie połączą rozporoszone dotąd kompetencje w tym zakresie.
Nowe Prawo wodne stanowi, że Wody Polskie będą odpowiedzialne za utrzymanie wód oraz prowadzenie inwestycji przeciwpowodziowych. W myśl zasady „rzeka i wały w jednych rękach”, Wody Polskie będą miały decydujące zdanie w zakresie:
- kierunków inwestowania i modernizacji urządzeń hydrotechnicznych;
- zakresu robót utrzymaniowych realizowanych na ciekach i urządzeniach wodnych;
- zapewnienia osiągnięcia dobrego stanu wód;
- minimalizacji ryzyka powodziowego na wszystkich szczeblach zarządzania zasobami wodnymi.
Wody Polskie są zobowiązane do sporządzania, uzgadniania i aktualizowania szeregu projektów dokumentów planistycznych, m.in. projektów planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy, planów zarządzania ryzykiem powodziowym, planów przeciwdziałania skutkom suszy, planów utrzymania wód, wstępnej oceny ryzyka powodziowego, map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego. M.in. plany zarządzania ryzykiem powodziowymi będą stanowiły wytyczne podczas tworzenia planów inwestycji w gospodarce wodnej. Wody Polskie będą również wspierały system zarządzania kryzysowego. W regionalnych zarządach gospodarki wodnej (RZGW) powstaną całodobowe centra operacyjne, a docelowo w każdym z 330 nadzorów wodnych co najmniej jeden z pracowników będzie przez całą dobę pozostawał w gotowości do działania na wypadek wystąpienia groźnej sytuacji hydrologicznej. W zarządach zlewni centra operacyjne będą powoływane doraźnie. Warto dodać, że Prawo wodne umożliwia, aby Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej, który będzie jednostką organizacyjną Wód Polskich, mógł udzielać „wsparcia finansowego i rzeczowego jednostkom samorządu terytorialnego w zakresie zapewnienia możliwości korzystania z zasobów wodnych na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi”. Ten artykuł umożliwia Wodom Polskim wpieranie gmin w okresach suszy.
Dodatkowy obowiązek, którym będzie pełnienie funkcji organu regulacyjnego usług wodociągowo kanalizacyjnych nakłada na Wody Polskie nowelizacja ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. Dyrektorzy RZGW będą opiniowali projekty regulaminów dostarczania wody i odprowadzania ścieków oraz zatwierdzali taryfy za te usługi. Będą też rozstrzygali spory między przedsiębiorstwami wodociągowo-kanalizacyjnymi a ich klientami. Dotąd taryfy za wodę były ustalane na rok w drodze uchwał rad gminy na wnioski przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych. W przeważającej liczbie przypadków, większościowymi albo jedynymi udziałowcami w tych przedsiębiorstwach są właśnie gminy. Zmiana przepisów ma zapobiec sytuacjom, w których mogłoby dochodzić do konfliktów interesów oraz zagwarantować, aby cena wody przeznaczonej do spożycia przez mieszkańców nie była zawyżana.
OPŁATY ZA USŁUGI WODNE I INNE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA WÓD POLSKICH
Wody Polskie będą ustalały i pobierały opłaty za usługi wodne polegające na zapewnieniu gospodarstwom domowym, podmiotom publicznym oraz podmiotom prowadzącym działalność gospodarczą możliwości korzystania z wód w zakresie wykraczającym poza zakres powszechnego korzystania z wód, zwykłego korzystania z wód oraz szczególnego korzystania z wód. Nowe Prawo wodne określa katalog tych obciążeń, zgodnie z zapisaną w tzw. Ramowej Dyrektywie Wodnej zasadą zwrotu kosztów usług wodnych. Działalność polegająca na poborze wód powierzchniowych lub wód podziemnych w ilości średniorocznie nieprzekraczającej 5 m3 na dobę oraz wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi w ilości nieprzekraczającej łącznie 5 m3 na dobę, na potrzeby zwykłego korzystania z wód, nie wiąże się z ponoszeniem opłat. Do 31 grudnia 2020 r. Wody Polskie wyposażą w przyrządy pomiarowe podmioty korzystające z usług wodnych. Nowe zasady naliczania i uiszczania opłat za korzystanie z wód powinny w efekcie skutkować samofinasowaniem się gospodarki wodnej. Dotychczasowe uregulowania niestety nie zapewniały satysfakcjonującego poziomu środków na utrzymywanie wód oraz mienia Skarbu Państwa związanego z gospodarką wodną. Zmiany mają również skłonić podmioty korzystające z wód w ramach usług wodnych do racjonalnego wykorzystywania zasobów wodnych, co przyniesie korzyści dla środowiska naturalnego.
Poza opłatami za usługi wodne źródłami finansowania bieżącej działalności Wód Polskich będą:
- przychody z prowadzonej działalności gospodarczej, która będzie obejmowała w szczególności:
– projektowanie, wykonywanie, utrzymywanie i eksploatację urządzeń wodnych,
– wytwarzanie energii w elektrowniach wodnych,
– prowadzenie działalności edukacyjnej i turystycznej związanej z gospodarką wodną,
– świadczenie usług w zakresie towarowego i pasażerskiego transportu wodnego,
– inną działalność związaną z gospodarką wodną;
- przychody z dotacji pozyskanych z budżetu krajowego;
- przychody z dotacji na kontynuację i na nowe zadania realizowane w ramach programów operacyjnych przy udziale środków unijnych.
Zakładamy stopniowe przenoszenie obciążenia finansowaniem Wód Polskich z budżetu państwa na przychody z ich działalności gospodarczej. Dodatkowym możliwym źródłem finansowania, które wynika z nowego Prawa wodnego, są środki kredytowe.
STRUKTURA WÓD POLSKICH
Jednostkami organizacyjnymi Wód Polskich będą: Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej (KGZW) z siedzibą w Warszawie, 11 regionalnych zarządów gospodarki wodnej (RZGW) z siedzibami w Białymstoku, Bydgoszczy, Gdańsku, Gliwicach, Krakowie, Lublinie, Poznaniu, Rzeszowie, Szczecinie, Warszawie i we Wrocławiu, 50 zarządów zlewni oraz 330 nadzorów wodnych. Cała struktura będzie podzielona na piony merytoryczne (ochrony przed powodzią i suszą, usług wodnych i zarządzania środowiskiem wodnym) oraz pion organizacyjnoekonomiczny. Działalnością Wód Polskich będzie kierował prezes, który będzie mógł tworzyć jednostki do realizacji projektów, komisje opiniodawczo-doradcze i zespoły problemowe o charakterze stałym lub doraźnym. Będzie on ponadto reprezentował Wody Polskie na zewnątrz. Dyrektorzy RZGW będą koordynowali działalność zarządów zlewni zlokalizowanych na ich obszarze działania, a dyrektorzy zarządów zlewni będą koordynowali działalność nadzorów wodnych. Dokładną strukturę Wód Polskich określa statut nadany w drodze rozporządzenia Ministra Środowiska. Pracownikami nowej instytucji zostaną dotychczasowi pracownicy KZGW, RZGW, Wojewódzkich Zarządów Melioracji i Urządzeń Wodnych oraz niektórzy pracownicy samorządów. Łącznie w Wodach Polskich będzie pracowało niemal 6 000 osób. Nowe Prawo wodne dokładnie określiło proces przyporządkowywania pracowników do nowej instytucji.
1 stycznia należności, zobowiązania, prawa i obowiązki KZGW oraz RZGW zostaną przejęte przez Wody Polskie. Nowa instytucja stanie się też stroną umów dotyczących niektórych inwestycji prowadzonych przez samorządy. Zadaniem Wód Polskich będzie ich terminowe zakończenie, a następnie utrzymywanie.
KOMENTARZ
Reforma gospodarki wodnej to nie tylko realizacja wynikających z unijnego prawa zobowiązań. Zmiany mają przede wszystkim wprowadzić efektywny system zarządzania zasobami wodnymi w Polsce. Usprawnienia ułatwią prowadzenie spójnych i skutecznych działań w celu zminimalizowania ryzyka powodziowego i zapewnienia dobrej jakości naszych wód. Wprowadzane rozwiązania mają też skłonić użytkowników wód do ich racjonalnego wykorzystywania.
