Ireneusz Zygmunt – Dowództwo Operacyjne Rodzajów Sił Zbrojnych

Siły Zbrojne RP są jednym z kluczowych elementów systemu zarządzania kryzysowego państwa i realizują zadania związane ze wsparciem organów administracji publicznej w przypadku wystąpienia niemilitarnych sytuacji kryzysowych. Kluczowym uregulowaniem użycia Sił Zbrojnych RP (SZ RP) w takich sytuacjach jest art. 25 ustawy o zarządzaniu kryzysowym[1] , wskazujący wprost umiejscowienie i zadania SZ RP. Problematyka ta jest zawarta również w innych uregulowaniach prawnych m.in. w ustawie o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej lub ustawie o stanie klęski żywiołowej.

Zmiany1zachodzące w środowisku bezpieczeństwa wymuszają adekwatną transformację SZ RP, aby sprostać wyzwaniom i pojawiającym się zagrożeniom. Niezmiennym w tej sytuacji pozostaje fakt, że Siły Zbrojne pełnią rolę wspierającą wobec sił, których zadaniem jest reagowanie w niemilitarnych sytuacjach kryzysowych. Uogólniając wzajemne korelacje, można przyjąć poniższy schemat współdziałania (schemat nr 1):

Zgodnie z ustawą o zarządzaniu kryzysowym oraz rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 2009 r. w sprawie określenia organów administracji rządowej, które utworzą centra zarządzania kryzysowego oraz sposobu ich funkcjonowania, minister obrony narodowej zobowiązany jest do utworzenia centrum zarządzania kryzysowego (CZK MON). CZK MON jest organem wykonawczym ministra obrony narodowej w zakresie zarządzania kryzysowego w rozumieniu ustawy. Do końca 2013 r. funkcjonowało Centrum Zarządzania Kryzysowego Ministerstwa Obrony Narodowej (powołane decyzją nr 245/MON Ministra Obrony Narodowej z 7 lipca 2010 r.[2]) jako odrębna jednostka organizacyjna podległa bezpośrednio ministrowi obrony narodowej. CZK MON było jednostką organizacyjną spełniającą rolę zasadniczego „punktu wejściowego” dla układu pozamilitarnego czyli instytucji cywilnych w zakresie wsparcia w sytuacjach kryzysowych. Rok 2014 był okresem wprowadzenia zmiany w systemie kierowania i dowodzenia Siłami Zbrojnymi RP[3], które okazały się na tyle znaczące, że w sposób oczywisty wpłynęły na kształt systemu zarządzania kryzysowego resortu obrony narodowej. Likwidacja dowództw rodzajów sił zbrojnych z jednoczesnym utworzeniem dwóch dowództw, wymusiło konieczność zmian w resortowym systemie zarządzania kryzysowego. Zmniejszenie liczby równorzędnych dowódców (poziom taktyczny) oraz wprowadzenie nowego kierunku myślenia w zakresie dowodzenia i kierowania Siłami Zbrojnymi RP uprościło relacje dla układu pozamilitarnego, ograniczając liczbę podmiotów właściwych do współpracy. Z dotychczasowych kilku, pozostało „dwóch aktorów” jako partnerów do współpracy z instytucjami cywilnymi – Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych i Dowództwo Operacyjne Rodzajów Sił Zbrojnych[4]. Jednocześnie wprowadzono nowy wymiar postrzegania sposobu uruchamiania SZ RP do wsparcia działań służb i administracji publicznej. Pojawiły się pojęcia „FORCE PROVIDER” i „FORCE USER” (tłumacząc w sposób jak najbardziej zrozumiały odpowiednio „DOSTARCZYCIEL” i „UŻYWAJĄCY – WYKORZYSTUJĄCY”). Obecnie zadania CZK MON realizuje Dowództwo Operacyjne Rodzajów Sił Zbrojnych (zgodnie z ustawą o zarządzaniu kryzysowym nie ma konieczności powoływania odrębnej instytucji). Uogólnione relacje przedstawia poniższy schemat (Schemat nr 2):

Analizując wpływ zmian w systemie kierowania i dowodzenia SZ RP w aspekcie wykorzystania SZ RP do wsparcia służb i administracji, należy uwzględnić wszystkie czynniki wpływające na efektywność podjętych działań. Doświadczenia jednoznacznie wskazują, że szczególnie istotna jest czytelność procedur wsparcia – jeden punkt wejścia i wyjścia informacji/zapotrzebowania. Wzajemne relacje przedstawia schemat nr 2. Schemat nr 3 obrazuje ogólne korelacje pomiędzy podmiotami w krajowym systemie zarządzania kryzysowego, ze szczególnym uwzględnieniem MSWiA i MON. Wartym podkreślenia jest wielopłaszczyznowa współpraca CZK MON (obecnie Dowództwo Operacyjne Rodzajów Sił Zbrojnych) z pozostałymi podmiotami krajowego systemu zarządzania kryzysowego. Jednoczesna współpraca na poziomie resortowym, wojewódzkim i poszczególnych służb umożliwia najefektywniejsze wykorzystanie sił i środków wydzielonych z SZ RP do wsparcia administracji publicznej.

Od 2019 r. zacznie funkcjonować „nowy system kierowania i dowodzenia SZ RP”. Fundamentalną zmianą jest przywrócenie priorytetowej roli Szefowi Sztabu Generalnego WP oraz podporządkowanie mu Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych. Projektowane zmiany mają na celu usprawnienie systemu dowodzenia Siłami Zbrojnymi RP oraz poprawę procesu logistycznego zabezpieczenia SZ RP. Wdrażana reforma nie wpływa bezpośrednio na funkcjonowanie systemu zarządzania kryzysowego w resorcie obrony narodowej. Obaw nie powinien budzić również fakt utworzenia nowego rodzaju sił zbrojnych – Wojsk Obrony Terytorialnej (wojska OT). Utworzenie wojsk OT nie wpływa negatywnie na krajowy system zarządzania kryzysowego, a wprost go uzupełnia, poprzez zwiększenie dostępnego potencjału do wsparcia instytucji i służb cywilnych.

 

KOMENTARZ

Reasumując, SZ RP bez względu na zmiany w systemie kierowania i dowodzenia, będą wypełniały ustawowe zadania w obszarze zarządzania kryzysowego, zachowując sprawdzone sposoby działania i relacje z cywilnymi służbami i administracją. Rola wojewódzkich sztabów wojskowych (WSzW) pozostaje niezmieniona, to znaczy, że szef WSzW nadal będzie realizował zadania swoistego „łącznika w terenie” pomiędzy wojewodą a SZ RP. Utrzymany zostanie wspierający charakter działań realizowanych przez SZ RP w sytuacjach zagrożeń niemilitarnych. Wsparcie organów administracji publicznej w zapewnieniu bezpieczeństwa obywateli poprzez wykorzystanie dostępnego potencjału SZ RP pozostanie priorytetem.

 

[1]Art. 25 ustawy o zarządzaniu kryzysowym (t.j. Dz. U. 2018 r. poz. 1401, 1560 z późn. zm.).

[2] Art. 13. 1. Ministrowie i centralne organy administracji rządowej, do których zakresu działania należą sprawy związane z zapewnieniem bezpieczeństwa narodowego, w tym ochrony ludności lub gospodarczych podstaw bezpieczeństwa państwa, tworzą centra zarządzania kryzysowego.

[3] Ustawa z dnia 21 czerwca 2013 r. o zmianie ustawy o urzędzie Ministra Obrony Narodowej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2013 poz. 852).

[4] Art. 3 ust. 3a Ustawy z dnia 21 czerwca 2013 r. o zmianie ustawy o urzędzie Ministra Obrony Narodowej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2013 poz. 852).