2 sierpnia 2010 r. minęły dwa lata od powstania Rządowego Centrum Bezpieczeństwa.
Ostatnie 12 miesięcy, z punktu widzenia zarządzania kryzysowego, było wyjątkowe. Dawno nie wystąpiło tyle sytuacji kryzysowych w tak krótkim czasie i o tak dużej skali, jak chociażby powódź – największa od 160 lat, czy katastrofa smoleńska – sytuacja, której polskie struktury państwowe nigdy wcześniej nie doświadczyły. Jako instytucja RCB jest głównie kojarzone z takimi sytuacjami, ponieważ przyciągają one uwagę opinii publicznej. Natomiast zadania związane z planowaniem oraz ochroną infrastruktury krytycznej są często niedostrzeganą, choć niezwykle istotną częścią zadań należących do RCB.

Rządowe Centrum Bezpieczeństwa jest instytucją o charakterze analityczno – doradczym. Centrum zapewnia – w zakresie zarządzania kryzysowego – obsługę Rady Ministrów i Prezesa Rady Ministrów oraz Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego. Misją i głównym zadaniem Centrum jest monitorowanie zagrożeń w oparciu o dane uzyskiwane ze wszystkich możliwych ośrodków funkcjonujących w ramach administracji publicznej, a także instytucji międzynarodowych. Na podstawie informacji uzyskanych z tych instytucji w Centrum przygotowywane są codzienne raporty zawierające zbiorcze dane dotyczące bieżącej sytuacji i informacje o potencjalnych zagrożeniach. Docierają one do najważniejszych osób i instytucji w państwie (od Premiera i członków Rady Ministrów poprzez Sejm i Senat, urzędy centralne po wojewódzkie centra zarządzania kryzysowego). Należy pamiętać, że RCB nie jest organem administracji rządowej, w związku z tym nie podejmuje decyzji w sprawie działań administracji publicznej – nie ma ustawowo takich uprawnień.

W ciągu minionego roku funkcjonowania (od sierpnia 2009 r.) RCB monitorowało oraz zapewniało obieg informacji, a także w zależności od potrzeb opracowywało raporty sytuacyjne i analizy w przypadku następujących sytuacji kryzysowych:

• zagrożenie grypą AH1/N1
We współpracy z Ministerstwem Zdrowia RCB monitorowało rozwój pandemii grypy zarówno w kraju jak i poza jego granicami. Organizowało wideokonferencje poświęcone omawianiu bieżącej sytuacji. Uczestniczyli w nich, oprócz kierownictwa RCB i ministra zdrowia, Główny Inspektor Sanitarny, przedstawiciele Straży Granicznej oraz wojewodowie, wojewódzcy inspektorzy sanitarni, dyrektorzy wydziałów bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego województw a także właściwi komendanci oddziałów SG. Dzięki projektowi naukowo-technicznemu opracowanemu przez Wojskową Akademię Techniczną, RCB uruchomiło pilotażowo nowy system raportowania danych hospitalizacyjnych na potrzeby zarządzania kryzysowego w zakresie monitorowania zachorowań na grypę i choroby grypopodobne.

• zagrożenia zimowe (opady śniegu; utrudnienia w komunikacji drogowej, kolejowej i lotniczej; awarie sieci energetycznych; mrozy i zamarznięcia osób)
Rządowe Centrum Bezpieczeństwa we współdziałaniu w szczególności z WCZK, KGP, KGPSP, GDDKiA, CZK PKP, IMiGW oraz innymi podmiotami na monitorowało sytuację na terenie całego kraju. Wystąpiło do wszystkich dyrektorów wydziałów bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego urzędów wojewódzkich z prośbą o dokonanie przeglądu i weryfikacji istniejących planów i procedur w zakresie reagowania na wypadek wystąpienia problemów związanych z niskimi temperaturami i gwałtownymi opadami śniegu. Zwróciło także uwagę na konieczność szerokiego informowania o możliwościach noclegowych dla osób bezdomnych oraz możliwościach uzyskania innych form wsparcia (m.in. w postaci ciepłych posiłków, odzieży, możliwości skorzystania z pomocy społecznej).

• zagrożenia wiosenną powodzią roztopową
RCB we współpracy z regionalnymi zarządami gospodarki wodnej, wydziałami bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego urzędów wojewódzkich oraz Państwową Straż Pożarną monitorowała sytuację, zapewniając jednocześnie prawidłowy obieg informacji.

• katastrofa samolotu prezydenckiego pod Smoleńskiem
Ze względu na potrzebę natychmiastowego działania, w pierwszych dniach po katastrofie to RCB powierzono koordynację wszelkich działań związanych z katastrofą i obowiązek opieki nad rodzinami. W RCB została uruchomiona infolinia dla rodzin ofiar katastrofy oraz telefoniczna pomoc psychologiczna. Przy telefonie, 24 godziny na dobę, dyżurowali pracownicy RCB oraz psychologowie oddelegowani z ABW, PSP i Policji.
Rządowe Centrum Bezpieczeństwa uruchomiło także w hotelu Novotel przy ul. 1 sierpnia 1 Centrum Wsparcia dla rodzin ofiar smoleńskiej katastrofy. Rodziny, oprócz pomocy psychologicznej mogły otrzymać informację dotyczącą trybu postępowania, organizacji ewentualnego wylotu w celu identyfikacji oraz związanych z nim niezbędnych formalności.
Centrum Wsparcia do 23 kwietnia. Tym samym zakończył się interwencyjny charakter pomocy rodzinom.

• powódź w maju i czerwcu 2010 r.
Zgodnie z procedurą nr 3 (powódź) zawartą w Krajowym Planie Reagowania Kryzysowego, RCB zapewniało obieg informacji między służbami i instytucjami, w tym bieżące wsparcie organów reagowania kryzysowego (m.in. przez koordynację informacji nt. pomocy humanitarnej, pomoc w uzyskaniu map satelitarnych zalanych terenów itd.).
Pracownicy Centrum opracowywali – m.in. na potrzeby Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, zestawienia danych, informacji i analiz (w tym prognoz dalszego rozwoju sytuacji), a także przygotowali rekomendacje dla służb reagowania kryzysowego i na posiedzenia Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego. W RCB przygotowano łącznie ok. 40 raportów, informacji, prezentacji, analiz i rekomendacji dotyczących sytuacji powodziowej. (Liczba ta nie uwzględnia komunikatów prasowych i informacji udzielanych mediom bezpośrednio oraz zamieszczanych na stronie internetowej RCB.) RCB przygotowało i zapewniło obsługę 18 posiedzeń Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego.

• zagrożenie chmurą pyłu wulkanicznego
W RCB zorganizowano spotkanie z ekspertami, naukowcami podczas którego omówiono możliwe skutki dalszej aktywności wulkanu Eyjafjöll na Islandii, dokonano oceny ryzyka erupcji innych wulkanów europejskich oraz możliwości wystąpienia innych zagrożeń. Podkreślono również pilną potrzebę rozwoju współpracy między środowiskami naukowymi a służbami i instytucjami administracji publicznej, w monitorowaniu potencjalnych zagrożeń naturalnych, w tym zagrożeń sejsmicznych.

• zagrożenie wirusem polio w Tadżykistanie i na Ukrainie, w kwietniu – maju 2010 r.
Rządowe Centrum Bezpieczeństwa na bieżąco monitowało sytuację, było w stałym kontakcie z Głównym Inspektorem Sanitarnym oraz NIZP-PZH. Do wiadomości RCB przekazywane były zarówno raporty WHO i ECDC jak i dokumenty oraz informacje, dotyczące działań podejmowanych w ramach krajowego nadzoru sanitarno-epidemiologicznego.

W każdym przypadku RCB pełniło rolę krajowego centrum wymiany informacji. To do RCB 24 godziny na dobę wpływały informacje, a Centrum zapewniało ich prawidłową koordynację. Dbało, aby informacja docierała na czas do wszystkich instytucji, które brały udział w rozwiązywaniu danej sytuacji kryzysowej.

Prace legislacyjne

Mimo licznych sytuacji kryzysowych, Centrum przez cały czas w pełni realizowało i realizuje swoje zadania ustawowe, związane m.in. z ochrona infrastruktury krytycznej, planowaniem czy koordynacją ćwiczeń międzynarodowych.

19 września 2009 roku weszła w życie nowelizacja ustawy o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. Nr 131, poz. 1076) przygotowana przez RCB i MSWiA. Jej celem było m.in. wyeliminowanie licznych wątpliwości powstałych w zakresie interpretacji podczas stosowania przepisów prawa oraz stworzenie efektywnego i czytelnego systemu zarządzania kryzysowego, funkcjonującego także w warunkach, gdy normalne zasoby i procedury działania służb, inspekcji i straży miałyby okazać się niewystarczające.

Zmiany w ustawie o zarządzaniu kryzysowym pociągnęły za sobą konieczność dalszych prac legislacyjnych. W Centrum przygotowano projekty rozporządzeń, pozwalających na wprowadzenie w życie zapisów ustawy. Przygotowane i podpisane zostały:
• rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie Narodowego Programu Ochrony Infrastruktury Krytycznej (Dz. U. nr 83, poz. 541),
• rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie planów ochrony infrastruktury krytycznej (Dz. U. nr 83, poz. 542),
• rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 kwietnia 2010 r. w sprawie Raportu o zagrożeniach bezpieczeństwa narodowego,

W RCB opracowano także i przekazano do uzgodnień (za pośrednictwem MSWiA) projekty nowelizacji:
• ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, dokonującej implementacji Dyrektywy Rady 2008/114/WE z dnia 8 grudnia 2008 r. w sprawie rozpoznawania i wyznaczania europejskiej infrastruktury krytycznej oraz oceny potrzeb w zakresie poprawy jej ochrony,
• zarządzenia nr 86 Prezesa RM z dnia 14 sierpnia 2008 r. w sprawie organizacji i trybu pracy Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego (projekt przygotowano w oparciu doświadczenia wynikające z ćwiczeń NATO CMX 2009, w celu usprawnienia mechanizmu zwoływania posiedzeń RZZK),
• rozporządzenia Prezesa RM z dnia 10 lipca 2008 r. w sprawie organizacji i trybu działania Rządowego Centrum Bezpieczeństwa,
• zarządzenia Prezesa RM w sprawie wykazu przedsięwzięć i procedur systemu zarządzania kryzysowego z uwzględnieniem zobowiązań wynikających z członkostwa w Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego oraz organy odpowiedzialne za ich uruchamianie.

RCB brało również aktywny udział w pracach nad projektem ustawy z dnia 18 marca 2010 r. o szczególnych uprawnieniach ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa oraz ich wykonywaniu w niektórych spółkach kapitałowych lub grupach kapitałowych prowadzących działalność w sektorach energii elektrycznej, ropy naftowej oraz paliw gazowych (Dz. U. z 2010 r. nr 65 poz. 404) oraz projektem rozporządzenia Prezesa RM w sprawie szczegółowego trybu powoływania i odwoływania pełnomocnika do spraw ochrony infrastruktury krytycznej (na podstawie art. 6 ust. 8 ww. ustawy).

Infrastruktura krytyczna

Jednym z kluczowych zdań Rządowego Centrum Bezpieczeństwa przewidzianych przez ustawodawcę jest tematyka związana z ochroną infrastruktury krytycznej.
Zgodnie z art. 5b ustawy o zarządzaniu kryzysowym, w RCB prowadzone są prace mające na celu opracowanie Narodowego Programu Ochrony Infrastruktury Krytycznej (NPOIK). W ramach tych prac, we współpracy z ministrami i kierownikami urzędów centralnych odpowiedzialnych za systemy IK, o których mowa w art. 3 ust 2 ustawy o zarządzaniu kryzysowym opracowane zostały kryteria pozwalające wyodrębnić obiekty, instalacje, urządzenia i usługi wchodzące w skład systemów infrastruktury krytycznej. (dokument został zatwierdzony przez Dyrektora Centrum w dniu 18 grudnia 2009 roku).
Zgodnie z zapisami ustawy o zarządzaniu kryzysowym NPOIK określi:
1) narodowe priorytety, cele, wymagania oraz standardy, służące zapewnieniu sprawnego funkcjonowania infrastruktury krytycznej;
2) ministrów kierujących działami administracji rządowej i kierowników urzędów centralnych odpowiedzialnych za systemy, o których mowa w art. 3 pkt 2 ustawy o zarządzaniu kryzysowym;
3) szczegółowe kryteria pozwalające wyodrębnić obiekty, instalacje, urządzenia i usługi wchodzące w skład systemów infrastruktury krytycznej, biorąc pod uwagę ich znaczenie dla funkcjonowania państwa i zaspokojenia potrzeb obywateli.

RCB we współpracy z odpowiednimi ministrami i kierownikami urzędów centralnych przygotowało, w oparciu o przywołane powyżej kryteria, projekt wykazu infrastruktury krytycznej.

W ramach upowszechniania wiedzy nt. ochrony infrastruktury krytycznej RCB zorganizowało w dniach 15 – 16 marca br. we współpracy z Wyższą Szkołą Policji w Szczytnie pierwszą międzynarodową konferencję poświęconą tematyce ochrony infrastruktury krytycznej. W trakcie obrad omówiono stosowane w innych krajach podejścia do wyłaniania infrastruktury krytycznej oraz zasad jej ochrony. W konferencji wzięli udział goście z Niemiec, Stanów Zjednoczonych oraz przedstawiciele Komisji Europejskiej.
W części poświęconej polskiemu podejściu w tym zakresie, przedstawiono stan prac nad Narodowym Programem Ochrony Infrastruktury Krytycznej, metodykę wyłaniania infrastruktury krytycznej spośród systemów jakie wskazano w ustawie o zarządzaniu kryzysowym oraz kwestie związane z zabezpieczeniem i ochroną krajowej infrastruktury krytycznej. Podczas kilku sesji, poruszono m.in. zagadnienia wpływu funkcji i usług realizowanych przez IK na poziom bezpieczeństwa obywateli, gospodarkę i stan środowiska naturalnego, relacje pomiędzy ochrona IK a zadaniami realizowanymi w oparciu o inne ustawy. Przedyskutowano również wstępną metodykę analizy ryzyka na potrzeby ochrony infrastruktury krytycznej.

Planowanie

W RCB opracowany został Krajowy Plan Reagowania Kryzysowego (KPRK), który został przyjęty przez Radę Ministrów 4 grudnia 2009 roku.

Obecnie, zgodnie z nowelizacją ustawy o zarządzaniu kryzysowym, przygotowywany jest Krajowy Plan Zarządzania Kryzysowego.
Przygotowywany jest także Raport o zagrożeniach bezpieczeństwa narodowego, który zawiera takie elementy jak:
• wskazanie najważniejszych zagrożeń, poprzez stworzenie map ryzyka,
• określenie celów strategicznych,
• określenie priorytetów w reagowaniu na określone zagrożenia,
• wskazanie sił i środków niezbędnych do osiągnięcia celów strategicznych,
• programowanie zadań w zakresie poprawy bezpieczeństwa przez uwzględnienie regionalnych i lokalnych inicjatyw,
• wnioski zawierające hierarchicznie uporządkowaną listę przedsięwzięć niezbędnych do osiągnięcia celów strategicznych.

Ćwiczenia międzynarodowe

RCB uczestniczy aktywnie w ćwiczeniach międzynarodowych z zakresu zarządzania kryzysowego. W dniach 25-30 września 2009 r. odbyło się ćwiczenie procedur koordynacji kryzysowej Unii Europejskiej pk. CCAEX09 (Crisis Coordination Arrangements Exercise). Celem ćwiczenia było przetestowanie procedur UE w zakresie podejmowania politycznej decyzji w obliczu sytuacji kryzysowej przekraczającej możliwości reagowania państw członkowskich. Koordynatorem ćwiczenia na szczeblu unijnym ze strony Polski było Stałe Przedstawicielstwo RP przy UE, na szczeblu krajowym ćwiczenie koordynowało Rządowe Centrum Bezpieczeństwa.
Centrum przygotowało i realizowało ćwiczenia NATO-CMX 2009 (4-10 marca 2010 r.). Były to pierwsze ćwiczenia CMX, w których uczestniczyły realne struktury a nie, jak w latach ubiegłych, struktury powołane ad hoc na czas ćwiczenia. Jednym z celów szczegółowych ćwiczeń, zgodnie z § 8 ust. 2 pkt 2 zarządzenia nr 14 Prezesa RM z dnia 18 lutego 2010 r. w sprawie utworzenia Zespołu Kierowania Ćwiczeniem Zarządzania Kryzysowego NATO-CMX 2009 oraz udziału Rzeczpospolitej Polskiej w tym ćwiczeniu, było m.in. „sprawdzenie przygotowania RCB do pełnienia roli krajowego centrum zarządzania kryzysowego i obsługi RZZK”.
Obecnie trwają prace nad przygotowaniem ćwiczenia, które ma poddać próbie efektywność procedur koordynacji kryzysowej Unii Europejskiej (EU Emergency and Crisis Coordination Arrangements (CCA). W tegorocznej edycji ćwiczenia (CCAEX10) udział weźmie 9 państw UE, w tym Polska. Rządowe Centrum Bezpieczeństwa zapewnia koordynację przygotowań do tego ćwiczenia na poziomie narodowym.

*******************

Rządowe Centrum Bezpieczeństwa jest kluczowym elementem kompleksowego systemu zarządzania kryzysowego, którego istotą jest z jednej strony podwyższenie stopnia zdolności radzenia sobie z trudnymi sytuacjami przez właściwe służby i organy administracji publicznej, z drugiej, stworzenie sprawnego systemu reagowania w sytuacjach kryzysowych, gdy normalne zasoby i procedury działania okazują się niewystarczające.

RCB zapewnia Prezesowi Rady Ministrów, Radzie Ministrów oraz Rządowemu Zespołowi Zarządzania Kryzysowego niezbędne wsparcie w procesie podejmowania decyzji dotyczących szeroko rozumianego bezpieczeństwa, poprzez dostarczanie merytorycznych opracowań i analiz.

Centrum rozpoczęło działalność 2 sierpnia 2008 r. na mocy ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (art.10) i rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 10 lipca 2008 r. w sprawie organizacji i trybu działania RCB. Jest państwową jednostką budżetową, podległa Prezesowi Rady Ministrów. Centrum kierowane jest przez Dyrektora powołanego przez Prezesa Rady Ministrów.

Siedziba RCB znajduje się obecnie w budynku MSWiA przy ul. Batorego 5.

Wg stanu na dzień 30.06.2010 r. w RCB zatrudnionych jest 60 osób.