Z uwagi na wzrastającą liczbę zachorowań z powodu wirusa SARS- CoV- 2, w styczniu br. został aktywowany unijny mechanizm reagowania kryzysowego (Integrated Political Crisis Response, IPCR). Jest on ważnym instrumentem przy podejmowaniu decyzji dotyczących oceny tego zagrożenia oraz jego zwalczania. Rządowe Centrum Bezpieczeństwa koordynuje przepływ informacji dotyczących tych zagadnień pomiędzy UE a kompetentnymi instytucjami polskimi. Jest krajowym punktem kontaktowym ze strukturami unijnymi.

Rola Rządowego Centrum Bezpieczeństwa wynika z ustawy o zarządzaniu kryzysowym z 26 kwietnia 2007 r, a dokładnie zadań określonych w art. 11, ust 2 pkt 6. o współpracy m.in. z podmiotami UE. Nadrzędnym celem jest zapewnienie bezkolizyjnego przepływu informacji pomiędzy polskimi instytucjami a odpowiednimi strukturami unijnymi w reakcji na potencjalny kryzys. W przypadku pandemii, RCB – jako instytucja międzyresortowa odpowiedzialna za koordynację komunikacji pomiędzy ministerstwami – zbiera potrzebne informacje, o które zwraca się UE za pośrednictwem Stałego Przedstawicielstwa RP przy UE lub Departamentu Komitetu do Spraw Europejskich KPRM. Następnie są one przekazywane Brukseli w odpowiedniej formie (kwestionariusze, tabelki). Takie regularne i terminowe działanie umożliwia wzajemne informowanie się o stanie epidemii, etapach jej zwalczania i ustalanie przyszłych kierunków postępowania. Strona polska otrzymuje w ten sposób też wiedzę o poczynaniach innych państw członkowskich UE. Można przewidywać, że  podobny sposób komunikowania się będzie obowiązywał również w przyszłości, w przypadku potencjalnych kryzysów.

Mechanizm IPCR jest ważnym instrumentem w procesie decyzyjnym. Zapewnia prezydencji Unii Europejskiej (obecnie RFN) szereg narzędzi ułatwiających dostęp do informacji i dzielenia się nimi, podejmowanie wspólnych decyzji i koordynowania działań na najwyższym szczeblu politycznym. Do narzędzi tych należą:

• Robocze spotkania (informal roundtable) – są to nieformalne spotkania zwoływane i koordynowane przez prezydencję, których główną funkcją jest wypracowanie rozwiązań dotyczących zaistniałej sytuacji. Odbywają się na dwóch poziomach: poziomie eksperckim (working level) oraz poziomie ambasadorów (high level);
• Raporty sytuacyjne (Integrated Situational Awareness and Analysis, ISSA) – są to kwestionariusze zawierające szczegółowe pytania, mające zapewnić decydentom jasny obraz sytuacji;
• Platforma IPCR – narzędzie to umożliwia wymianę informacji w trybie online, w tym raportów ISAA, map sytuacyjnych, a także zbieranie informacji do raportów ISAA przy wykorzystaniu kwestionariuszy rozsyłanych do państw członkowskich;
• Centralny punkt kontaktowy IPRC 24/7 – zapewnia całodobową współpracę z odpowiednimi podmiotami, a także pełni funkcję monitorowania i powiadamiania dla celów IPCR. Ponadto, wspomaga proces tworzenia i obiegu raportu ISAA.

Mechanizm IPCR może być aktywowany przez prezydencję Unii Europejskiej w sytuacji poważnego kryzysu, kiedy widoczna jest potrzeba koordynacji pomiędzy krajami Unii Europejskiej na szczeblu politycznym. Może on także zostać aktywowany na prośbę jednego z krajów członkowskich, a także w sytuacji powołania się na klauzulę solidarności.[1] Poziom aktywacji mechanizmu IPCR winien być dostosowany do aktualnej sytuacji. Możliwe są trzy poziomy: tryb monitorowania, tryb wymiany informacji i pełna aktywacja IPCR.

Tryb monitorowania pozwala na wymianę informacji na zasadzie dobrowolności bez aktywowania IPCR. Tematyka na platformie obejmowała dotychczas tematy takie jak: kryzys w Syrii, Iraku, trzęsienie ziemi w Nepalu. W trybie tym nie wykorzystuje się z reguły wymienionych wyżej narzędzi IPCR.

Tryb wymiany informacji nakłada obowiązek na Komisję oraz Europejską Służbę Działań Zewnętrznych (European External Action Service, EEAS) tworzenia raportów ISAA. Stroną poświęconą kryzysowi jest strona tworzona przez Sekretariat Generalny Rady Unii Europejskiej (General Secretariat of the Council, GSC) na platformie IPCR. Tryb ten może być uruchomiony przez prezydencję lub Sekretariat Generalny Rady, Komisję i Europejską Służbę Działań Zewnętrznych w porozumieniu z prezydencją.

Pełna aktywacja IPCR wiąże się z przygotowywaniem propozycji działań w odniesieniu do unijnej odpowiedzi na daną sytuację, przygotowaną na spotkaniu roboczym pod przewodnictwem prezydencji. Decyzje wypracowane na spotkaniach roboczych są przedkładane Komitetowi Stałych Przedstawicieli (Comité des représentants permanents, COREPER), a następnie Radzie.

***

System IPCR został powołany do życia 25  czerwca 2013 r. przez Radę Unii Europejskiej. Ma on służyć wypracowaniu uzgodnień dotyczących reagowania w różnych sytuacjach kryzysowych. Polska, biorąc pod uwagę wieloaspektowy charakter wyzwań, jakie przedstawiają sobą pandemia czy inne potencjalne zagrożenia, uznała, że współdziałanie z mechanizmem IPCR wymaga zaangażowania wielu sektorów administracji a zarazem wyznaczenia podmiotu odpowiedzialnego za koordynację współpracy na poziomie krajowym i międzynarodowym. Dotychczas (ze względu na kryzys związany z migracją, która to problematyka leży w gestii Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji) krajowym koordynatorem/instytucją wiodącą w ramach IPCR był Departament Spraw Międzynarodowych MSWiA. We wrześniu br. rolę tę przejęło Rządowe Centrum Bezpieczeństwa.

Polska dostrzega potrzebę istnienia europejskiego forum działań w dziedzinie zarządzania kryzysowego. Jednym z nich jest właśnie, aktywnie wykorzystywany przez państwa unijne, IPCR. Po raz pierwszy mechanizm ten został aktywowany 30 października 2015 roku podczas kryzysu migracyjnego. Obecnie nabiera kluczowego znaczenia w kontekście wypracowywania wspólnych standardów na obszarze całej Unii Europejskiej, mających wspomóc kraje członkowskie w walce z pandemią.

 

[1] Zob. art. 222 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej ust. 2:„Jeżeli Państwo Członkowskie stało się przedmiotem ataku terrorystycznego lub ofiarą klęski żywiołowej lub katastrofy spowodowanej przez człowieka, na prośbę jego władz politycznych inne Państwa Członkowskie udzielają mu pomocy…”